Blue Box, uitgezonden op 14 december, NPO2 (VPRO)

Filmmaker Michal Weits kent de verhalen over haar overgrootvader, ‘opa’ Yosef Weits, goed. Hij wordt de vader van het bos genoemd, voor de rol die hij speelde in de bebossing van Israël. Maar ook hier zit een duistere kant aan. Voor Blue Box duikt Michal diep in het verhaal van opa Yosef. Ze hoopt dat de duizenden pagina’s van zijn dagboek haar dichter bij de waarheid kunnen brengen.

In 1910 komt opa Yosef, die in Rusland geboren is, aan in Palestina. Toen waren er voor elke Jood nog acht Arabieren in het land. Hij werkt zichzelf omhoog en wordt uiteindelijk directeur van land bij het Joods Nationaal Fonds. Hij observeert hoe de Arabieren het land verbouwen en gebruiken om te leven. In zijn dagboek schrijft hij erover. ‘De Arabieren lieten de bergen herleven. Daar plantten zij de bloeiende boomgaarden van het land. En ik benijdde ze. Zoveel, dat het pijn deed. Waar is ons land? We moeten meer land kopen.’

En dat land kocht hij op, maar niet van de Arabieren. Hij ging naar degenen die de landrechten hadden. Die woonden niet in Palestina, maar in Caïro, Aleppo, Turkije, en ga zo maar door. Opa Yosef wilde dat het land alleen voor de Joden zou zijn. ‘Er is geen ruimte voor beide volken in dit land. Als de Arabieren vertrekken, zal het land ruim en uitgestrekt zijn. Als ze blijven, zal het land arm en klein zijn.’

Meer en meer Arabieren vluchtten uit hun dorpen, maar werden niet opgevangen door buurlanden. Zij waren bang dat het opvangen van vluchtelingen erkenning van de Israëlische staat zou betekenen. Opa Yosef zag de leegstaande dorpen als een risico. De gevluchte Arabieren zouden er naar terug kunnen keren. Hij beschreef dit als een ‘territoriaal vacuüm’. De dorpen werden vernietigd en op de ruïnes werden bossen geplant.

Binnen haar familie bespreekt Michal wat ze heeft ontdekt in het dagboek van opa Yosef. De kwestie van de Arabieren is nog altijd gevoelig. Een familielid: ‘Weet je wat ik denk? Als jij er in 1948 bij was geweest, had je hand in hand gestaan met alle mensen die dit gedaan hebben. Ik vind het kortzichtig van je om het te beoordelen van een totaal andere plaats.’

Blue Box is een project waar Michal al jaren mee bezig is. Maar dit jaar is de film pas uitgekomen, juist nu het conflict tussen de Palestijnen en Israëliërs weer enorm is opgelaaid. Dit geeft een verzwaarde politieke lading aan de documentaire. Door met haar familie in gesprek te gaan, voegt Michal een zeer persoonlijke touch toe aan de uitgebreide geschiedenisles. Zo wordt het verleden met het heden verbonden.